Franz Kafka - Dönüşüm

Mustafa Şahin bir sabah çok gerçekçi olduğu için can yakan düşlerinden uyandığında kendini insan olarak buldu. Nalet olsun! Yine mi?!

Edebiyat tarihinin en güzel ve en etkileyici açılışlarından birisine sahip Dönüşüm. Gregor Samsa'yı yatağında dev bir böcek olarak uyandırıyor Kafka ve üç bölümden oluşan bu uzun öyküsünde bana sorarsanız sistemin, düzenin bireyden beklentilerine ağır giydiriyor.

Düzen, Samsa gibilerin sürüdeki herhangi birisi olmasını, yani görünür hayatında işinde gücünde ve sorumluluklarının bilincinde olmasını istiyor(muş gibi görünüyor). Halbuki Samsa ve onun gibiler (bildiğin sen ben yani, uzaklarda aramaya gerek yok) umrunda değil. Yeter ki sürüden ayrılmasın ve kendi işi görülsün, makinenin çarkları dönmeye devam etsin. Bu da hayat mı be Gregor?

Dediğimiz anda Gregor isyan bayrağını çekiyor ve olabilecek en itici hayvanlardan birisine dönüşüyor: bir böceğe. Bu, yine bana göre tabii, çok güzel bir seçim. Yani, bu oturmuş (ne yazık ki) düzenin istediği gibi olmayan, daha doğrusu bu sistemin hiçbir işine yaramayacağı gibi, üstüne üstlük kendisi de bakıma muhtaç olacağı için sistemce çok az süre tahammül edilebilecek hale geliyor. Öcü oluyor işte. Annesi, babası, kız kardeşi ve müdürü tarafından nasıl karşılandığı ortada.

Belki de ben kitaba çok farklı bakıyorum, bilmiyorum. Fazlaca anlam yüklüyor da olabilirim ama bir şey daha söylemem lazım. Yoksa çatlarım. Evin tüm yükünü taşırken birden sıfıra inen Gregor biraz biz insanların vefasızlığını da koyuyor ortaya. Hani kırk yıl sırtında taşı, beş dakika aşağı koy muhabbeti... Benim bağlayacağım yer ise ailesinin Gregor'dan utanması. Yani korkmaları ve çekinmeleri sorun olmazdı da (adam böcek oluyor, o kadar olsun) ondan utanmaları çok mantıklı(!). Bizim ülkemizde ne yazık ki çokça var: engelli çocuklar. Ve onlardan utanan (gizli veya açık) aileleri. Bu ülkede böcek muamelesi gören ve sonları tıpkı Gregor gibi olan milyonlarca insan var. Bana inanmıyorsanız TÜİK var. Sayılara bir bakın. İçimdeki bu zehri de kustuğuma göre devam edebilirim.

Kitaba başlamadan önce kapağına uzun uzun baktım ve vay arkadaş, adamlar ne güzel yapmışlar dedim. Minimalist ve kitabın ismi-içeriği ile acayip uyumlu. Çok beğendim. Sonra kitabın sonunda yayınevince eklenen Kafka'nın mektuplarından öğrendim ki kendisinin en istemediği şeylerden birisi böceğin resmedilmeye çalışılmasıymış. En ideal kapağın aile üyeleri ve müdür kapının önünde dehşetle bakarken ya da aile üyeleri salonda otururken Gregor'un kapısının açık resmedildiği bir şeyler olabileceğini de belirtmiş. İnternette bu şekilde hazırlanmış çok güzel kapaklar da var. Yani durum böyleyken Kafka'ya biraz ayıp edilmiş gibi de hissetmedim değil. Ama yine de emeğe, sanata, sanatçıya saygım sonsuz. Kapak, fikir ve düzen olarak on numara.

Çevirmen Ahmet Cemal, kitabı neden çevirme gereği duyduğunu kısaca anlatmış. Bence gayet de güzel çevirmiş. Eline sağlık. Çevirisini de arkadaşı ve başka bir Kafka sevdalısı Tezer Özlü'ye ithaf etmiş. E, artık benim de bir Tezer Özlü kitabı okumam lazım. Çok geç olmaya başladı.

Kafka, yine yazdığı mektuplarda kitabına kuvvetli bir son yazamadığından dem vuruyor. Bence de daha etkileyici bitebilirmiş. Mesela son iki üç sayfayı hiç yazmadan çaat diye bitirebilirmiş malum yerde. Tabii burada benim konuşmam kolay. Yiyorsa çıkıp ben yazayım, di mi? Hiç!

Kapanışı, Gregor'un haleti ruhiyesini gayet güzel anlattığına inandığım satırlarla yapacağım. Hoşça kalın.

"Gregor kız kardeşiyle konuşabilseydi ve onun kendisi için yapmak zorunda kaldığı her şey için teşekkür edebilseydi, o zaman hizmetleri karşısında bu denli ezilmeyecekti; oysa şimdi bu hizmetlerden ötürü acı çekiyordu."