Kemal Tahir - Esir Şehir Üçlemesi

Etkinlik kapsamındaki son kategori olan üçleme (ya da bir seriden üç kitap okuma) için Esir Şehir Üçlemesi'ni seçmiştim Kemal Tahir'den. Kemal Tahir de aslında tüm kitaplarını okumak istediğim yazarlardan birisi. Liseye giderken Devlet Ana'sını okumuş ve çok beğenmiştim. Hoş şimdi okusam daha iyi anlarım aslında ama neyse.

Öncelikle, üçleme şu üç kitaptan oluşuyor:

1. Esir Şehrin İnsanları
2. Esir Şehrin Mahpusu
3. Yol Ayrımı

Kitapları alacağım zaman üçüncü kitabın isminden dolayı biraz tereddüt etmedim değil acaba yanlış kitabı mı alıyorum diye. Düz mantık bir insan olduğum için son kitabın adını da Esir Şehrin falanıfilanı şekline hayal etmiştim hep. Gerçi şimdi tüm kitapları okuyunca Yol Ayrımı'nın doğru ve mantıklı bir seçim olduğunu düşünüyorum. Ama yine de ilk iki kitabın ismini okuyup üçüncüye Yol Ayrımı deyince 'tahta mı? tahta tabii, zoruna mı gitti?' diye düşünmeden edemiyorum.

Kemal Tahir, Esir Şehrin İnsanları'nda Kâmil Bey ve ailesini romanın merkezine alıp 1920-21 yıllarını anlatıyor. Zengin ve har vurup harman savurmuş bir noktadan aşağı yukarı yoksulluk sınırına bir anda inen Kâmil Bey'in yanındayız roman boyu ve hem Kâmil Bey'i tanıyoruz hem de dönemin siyasi arkaplanına ve çözümlemelerine tanık oluyoruz. İki bölümden oluşan bu birinci kitapta bölüm sonları çok etkili yazılmış. Hatta kitabı bitirdiğimde duvarlar üstüme üstüme geliyormuş gibi hissetmedim desem yalan olur.

Esir Şehrin Mahpusu da birinci kitabın kaldığı yerden devam ediyor. Bu kez her seferinde Kâmil Bey'in yanından değil de yer yer karşısından da olaylara tanıklık ediyoruz. Kitabın isminden anlaşılabileceği gibi bu kitap tamamen mahpusta geçiyor. Bu ikinci kitap neden bilmiyorum ama üçlemede benim en beğendiğim eser oldu. İlk yüz küsür sayfası, hatta yine ilk bölümü bitene kadar kitabı yarısı geçiyor ve sadece iki üç günlük bir süre anlatılıyor.

Bu ilk bölüm süresince aslında biz dönemin Osmanlı aydını ile halk arasındaki uçuruma şahit oluyoruz. Mahpusta bulunan ve halkın neredeyse her kesimini bize anlatan karakterlerle dolu ortalık. Uzun uzun konuşmalar, abartmalar, yalanlar dolanlar, bugüne kadar hiç duymadığım bir sürü argo kelime ve kavram vs. derken bol diyaloglu geçen bu birinci bölümün finalinde Kâmil Bey'imizin bir anlık patlamasıyla hem şok oluyoruz hem de derin bir nefes alıyoruz. Üçüncü bölüm finali olarak düşünürsek (ilk iki final birinci kitaptan) üçte üç yaparak kalp ritmimi artıran Kemal Tahir'in kalemine bir kez daha şapka çıkarıyorum.

İkinci kitabın ikinci bölümünde bu sefer daha uzunca geçen bir zaman diliminde nispeten daha sakin bir gidişat bizi izliyor. Bu bölümde kitabın arka kapağında da yazdığı gibi Kâmil Bey'in kendi karakterini yeniden işlemesine tanık oluyoruz ve beklenmedik bir finalle (en azından bana göre) kitabı bitiriyoruz.

Yol Ayrımı, yani serinin üçüncü ve son kitabı kaldığımız yerden değil, sekiz dokuz sene sonrasından başlıyor. Bu kitap hem ismi hem de karakterleriyle seriden ayrılmış gibi aslında. Çünkü serinin en uzun kitabı olmasına rağmen Kâmil Bey kitapta yok denecek kadar az yer alıyor. Bu kez Selim Nuri, Kadir, Murat, Ağaoğlu Ahmet Bey, Doktor Münir, Deli Celadettin Bey karakterleriyle yola devam ediyoruz daha çok.

Bu son kitap 1930lu yıllarda geçtiği için siyasi arkaplan çok daha önde aslında. Hatta arkaplan neredeyse karakterler oluyor bu sefer. Mustafa Kemal, Fehmi Bey, Cumhuriyet Halk Fırkası, Serbest Halk Fırkası temelinde geçen ve Atatürk'ün isteğiyle kurulan ilk muhalefet partisinin oluşturduğu etkiyi anlatan Yol Ayrımı'nda Atatürk'e nasıl desem, biraz diktatörlük cephesinden bakılıyor. Yanlış görmediysem bir ara Trt'de bu kitabın dizisi de oynamış ama hiç izlemediğim için orada nasıl işlendi hiç bilmiyorum.

İlk iki kitabın aksine Yol Ayrımı'nda bölüm sonları ve hatta kitabın sonu dahi o kadar çarpıcı gelmedi bana. Öyle sanıyorum ki son zamanlarda bu dönemle ilgili okuduğum kitap sayısının biraz çokça olmasıyla ilgisi var bunun. Tek Adam'ı ve Küçük Ağa'yı bu kadar yakın tarihlerde okumuş olmasam serinin en etkileneceğim kitabı bu olabilirdi. Amma lakin ki olmadı, olamadı.

Böyle böyle üçlemeyi ve etkinliği noktalamış oldum ben de sayın okur. Çok iyi oldu çok da güzel iyi oldu taam mı? Etkinliğin ilk yazısında paylaştığım çizelgemin son halini de paylaşayım da artistlik yapayım biraz. Siz de bu arada çatlay... şey yani, esen kalın diyecektim. Evet, ese kalın. :)